NAUCZANIE FILOZOFII

Przebieg lekcji

czas

I.       Wstęp: rozmowa z uczniami o subdyscyplinach filozoficznych;

Uczniowie przypominają sobie z pierwszej lekcji filozofii pytania, które zadają sobie filozofowie w ramach określonych dyscyplin.  Czym zajmuje się logika?

2        min

II.    Rozwinięcie:

1.      Nauczyciel inicjuje dyskusje na temat potocznego znaczenia słów logika, logiczny, nielogiczny.

Przeczytanie definicji ze słownika D. Julii ( s. 209-210)  lub podręcznika M. Gajewska, K. Sobczak Edukacja filozoficzna, s.28. [klasa pracuje z tym podręcznikiem].

2 min

2.       Indukcja, czy dedukcja:

Tutaj proponuję odwołać się do doświadczeń uczniów, np. wiedzy wyniesionej z lekcji fizyki.

3.       Czym jest rozumowanie indukcyjne a czym dedukcyjne?

Wprowadzenie wiadomości:

a)      Rozumowanie indukcyjne:

Najpierw poddaje wszystko dokładnej obserwacji, a następnie dokonuje generalizacji, opierając się na wcześniejszych doświadczeniach, korzystając  z analogii oraz kryterium prawdopodobieństwa.

b)      Rozumowanie dedukcyjne:

Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek.

Warunek: rozumowanie to musi zostać poprawnie przeprowadzone i nie zawierać błędów ani zdań fałszywych.

4.       Czy Sherlock Holmes pracował metodą dedukcji?

a)     Wysłuchanie fragmentu utworu Artura Conan Doyle’a Błękitny karbunkuł

Od słów: „Znasz moje metody? Co możesz powiedzieć o człowieku, który nosi ten kapelusz?................”

Do słów: „-Bardzo to wszystko logiczne- stwierdziłem śmiejąc się.”

b)      Dyskusja z uczniami:

• Uczniowie zauważają, ze Sherlock Holmes w swojej pracy wykorzystywał doświadczenie życiowe i zasadę prawdopodobieństwa, np.

-Sherlock Holmes stwierdza na podstawie wyglądu kapelusza, że jego właściciel zubożał w ciągu ostatnich trzech lat.

-Dlaczego: Kapelusz, który nosi mężczyzna jest z bardzo dobrej firmy (w momencie kupienia był drogi), ale teraz jest zniszczony, a właściciel nadal go nosi.

• Wniosek Holmesa: właściciel nakrycia głowy zbiedniał, bo gdyby miał nadal pieniądze, kupiłby sobie nowy modny i drogi kapelusz.
• I tu uczniowie powinni zauważyć, że taka teza jest tylko bardzo prawdopodobna (kryterium prawdopodobieństwa), bo tak zwykle zachowują się inni ludzie (doświadczenie). Nie jest wynikiem rozumowania dedukcyjnego.
• Podobnie rzecz się ma z innymi stwierdzeniami, np. że mężczyznę przestał być  kochany przez żonę lub że nie ma on gazu w domu, które również Holmes uzasadniał w podobny sposób.
• Wniosek z ćwiczenia: umiejętność Holmesa była źle nazywana, bo posługiwał się on najczęściej logiką indukcyjną.

(patrz tez Thomas Cathcart, Daniel Klein: Przychodzi Platon do doktora. Filozofia w żartach. Tłum: K. Puławski. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina 2009, s. 36-37)

5.       Błędy w rozumowaniu dedukcyjnym:

• Warunek: rozumowanie dedukcyjne musi zostać poprawnie przeprowadzone i nie zawierać błędów ani zdań fałszywych
• Logika dedukcyjna – poprawne rozumowanie:

Wszyscy ludzie są śmiertelni, Sokrates jest człowiekiem, zatem Sokrates jest śmiertelny.

• Błąd: Wszyscy ludzie są śmiertelni. Sokrates jest śmiertelny, dlatego Sokrates jest człowiekiem.

Ponieważ rozumując  w ten sposób musieli byśmy uznać, że:

Wszyscy ludzie są śmiertelni. Mój chomik jest śmiertelny, dlatego mój chomik jest człowiekiem.

• Powód błędu:   Wyjście z fałszywych przesłanek. Zdanie o chomiku wprowadza fałsz w rozumowaniu.

6.      Zachęcenie uczniów do tego, aby podali własne przykłady podobnych błędów w rozumowaniu sylogistycznym.

Np.

Poprawnie:

• Maszyny czasami się psują. Lokomotywa jest maszyną, zatem lokomotywa czasami się psuje.

Błąd:

• Maszyny czasami się psują. Lokomotywa się czasem psuje, zatem lokomotywa jest maszyną.

Bo w innym podobnie zbudowanym przykładzie wychodzą bzdury:

• Maszyny czasem się psują. Mięso czasem się psuje. Mięso jest maszyną.

7.      Nauczyciel przytacza dowcip z książki Przychodzi Platon do doktora. Filozofia w żartach (s. 40-41)

Do baru wchodzi stary kowboj. Kiedy tak siedzi, sącząc whisky, przysiada się do niego młoda kobieta.

-Czy Pan jest może prawdziwym kowbojem?- pyta obracając się w jego stronę.

-Cóż całe życie mieszkałem na ranczu- zaczyna mężczyzna.-Przeganiałem konie, naprawiałem ogrodzenia i znaczyłem bydło, więc chyba jestem.

- Bo ja jestem lesbijką- mówi na to kobieta. –Przez cały dzień  myślę o kobietach. Jak tylko wstanę rano, zaczynam myśleć  o kobietach.  Niezależnie od tego, czy biorę prysznic, czy oglądam telewizję, wszystko przypomina mi  o kobietach…

Nieco później do kowboja przysiada się jakieś małżeństwo.

-Czy Pan jest prawdziwym kowbojem? –pytają małżonkowie.

-Do tej pory wydawało mi się, że  tak- odpowiada kowboj. -Ale teraz wychodzi na to, że jestem lesbijką.

Uczniowie mają zadanie wskazać, w którym momencie kowboj popełnił błąd w rozumowaniu:

Rozumowanie kowboja:

1. Jeżeli ktoś przez całe życie robi coś, co zwykle robią kowboje, to znaczy, że sam jest prawdziwym kowbojem.

2. Ja sam przez całe życie robiłem właśnie takie rzeczy.

3. Dlatego jestem prawdziwym  kowbojem.

Rozumowanie kobiety

1.  Jeśli kobieta przez cały czas myśli o innych kobietach, to znaczy, że jest lesbiją.

2.  Ja sama jestem kobietą.

3.  Przez cały czas myślę o kobietach

4.  Dlatego jestem lesbijką.

W rozumowaniu kowboja  zabrakło punktu    „Ja sama jestem kobietą”.

1 min

2 min

3 min

3 min

12 min

10 min

8        min

III. Zakończenie:

Podsumowanie- rozmowa z uczniami na temat przydatności logiki w naszym życiu. Na ile błędy w rozumowaniu logicznym komplikują życie nie tylko bohaterów dowcipów.

Uwaga autorki scenariusza: ćwiczenia logiczne można wprowadzić także wspomagająco np. na lekcji języka polskiego w klasie I [pod warunkiem, ze uczący podobnie jak autorka scenariusza jest jednocześnie nauczycielem języka polskiego i filozofii] przy okazji omawiania lektury Król Edyp Sofoklesa.

Fabuła utworu: Edyp szuka zabójcy Lajosa, aby go ukarać. Nie pamięta, że sam zabił kiedyś człowieka. Wieszcz Tejrezjasz obwieszcza mu: Ty jesteś tym, którego szukasz.

1. Rozumowanie Edypa:

Tejrezjasz twierdzi, że Edyp jest mordercą, którego sam szuka.

Edyp rozumuje następująco: "Ktoś, kto naprawdę zabił Lajosa, chce mnie wrobić w morderstwo, aby coś zyskać".

Zasada prawdopodobieństwa: Tejrezjasz nie mógł zabić, gdyż jest ślepy. Tejrezjasz jest z kimś w zmowie. Osobą, która najwięcej zyska na pozbyciu się Edypa, jest Kreon. Kreon był już królem, więc prawdopodobnie chce nim zostać ponownie.

Doświadczenie życiowe: Edyp wie z doświadczenia, że ludzie pragną władzy. Edyp wie, że ludzie próbują pozbywać się rywali. Edyp wie, że ludzie którzy mieli już władzę, mogą jej pragnąć ponownie.

Wniosek: Kreon -zabójca Lajosa- próbuje zrzucić winę na Edypa, a by się go pozbyć i objąć władzę w Tebach.

To jest zatem rozumowanie indukcyjne. Oczywiście w grę wchodzą też związki interferencyjne, które mogą być intuicyjne (silniejsze). Pamiętać trzeba, że w przypadku Edypa hybris [pycha, duma rodowa], emocje, także zbagatelizowanie zdarzenia sprzed lat  wprowadzają błąd i są przyczyną błędnych założeń.

2.  Gdy Jokasta przypomina Edypowi o okolicznościach zbrodni, której ofiarą był Lajos, Edyp zaczyna myśleć dedukcyjnie:

"Ja wtedy to a wtedy zabiłem starszego człowieka na rozwidleniu dróg. Człowiek zabity na rozwidleniu dróg wtedy to a wtedy okazał się Lajosem. Wniosek: Zatem ja jestem zabójcą Lajosa."

2 min