Sebastian Wachowiak

student III r. filozofii, specjalizacji nauczycielskiej

(2011)

 

Lustereczko, powiedz przecie...

 

  • czas realizacji: 95 minut (15 minut przerwy)

  • poziom edukacyjny: gimnazjum

  • liczba uczniów: około 10

  • przedmiot: filozofia/etyka

  • metody dydaktyczne: dyskusja, elementy wykładu, rysowanie, elementy dramy, gry dydaktyczne

  • formy pracy: praca indywidualna oraz grupowa

  • narzędzia dydaktyczne: kartki z bloku rysunkowego, kredki, cztery kartonowe pudełka z etykietkami (szkoła; moje koleżanki/moi koledzy; dom; telewizja/internet/itp.); wypisane na kartkach hasła „etykiety”; papierowe maski na patykach („surowy profesor” oraz maska „bez charakteru”); mandarynka; lustro

  • cele:

      • główny: problematyzacja kategorii tożsamości w kontekście społecznym, rozróżnienie „bycia” oraz „bycia mówionym”

      • operacyjne:

        • wiedza:

        • uczeń potrafi przeprowadzić rozróżnienie między „byciem” a „byciem mówionym”, wskazując przykłady z życia dla obu form bycia

    • uczeń zna co najmniej trzy obszary, w których człowiek bywa etykietowany

    • uczeń wyjaśnia kwestię arbitralności etykiet

    • uczeń wyjaśnia mechanizm powstawania etykiet, zna i rozumie narzędzia oraz reguły ich wytwarzania

    • uczeń opisuje mechanizm przyswojenia etykiety

    • uczeń wie, w jaki sposób ludzie zafałszowują samych siebie (autoidealizacja; autodeprecjacja – zaniżanie własnej kompetencji, wartości; kłamstwa)

    • uczeń wyjaśnia normatywny charakter bycia autentycznym dla drugiego człowieka

    • uczeń rozumie, że wierność samemu sobie odgrywa znaczącą rolę w byciu osobą

    • uczeń wymienia alternatywne sposoby docierania do głębi drugiego człowieka: np. dotyk

    • uczeń wyjaśnia związki między maską a wewnętrzną głębią człowieka

    • uczeń dostrzega rolę wysiłku w odkrywaniu tożsamości drugiego człowieka

    • uczeń wymienia korzyści z przywdziewania przez ludzi masek, a także rozumie motywy, jakie za tym stoją

          • umiejętności: uczeń jest tu podmiotem emancypacji, to znaczy doświadcza tego, że jego tożsamość jest zagrożona i uczy się to niebezpieczeństwo rozpoznawać oraz definiować w przestrzeni interpersonalnej, następnie zaś ćwiczy kompetencję krytyczną w odniesieniu do tego problemu; uczeń nabiera także niepewności wobec własnych sądów, które mogą stać się zarzewiem etykietowania innych ludzi; uczeń kształtuje również umiejętność podejmowania złożonych problemów w sposób filozoficzny i za pomocą filozoficznych kategorii („bycie” oraz „bycie mówionym”);

 

0. Powitanie uczniów przez nauczyciela trzymającego lustro i zachęcającego do przejrzenia się w nim zaraz po wejściu do sali.

1. Wprowadzenie (2 min):

  • przedstawienie się, zaprezentowanie tematyki zajęć: jej przedmiotu (rozróżnienie „bycia” i „bycia mówionym”), charakteru (bardziej warsztaty niż lekcja);

2. Ćwiczenie zapoznawcze (17 min):

  • uczniowie kolejno się przedstawiają, otrzymując kartki, na których zapisują jedno słowo kojarzące się im z nimi samymi i opatrując je rysunkiem, np. ciąg: Asia – motyl – rysunek motyla; nauczyciel zbiera kartki;

3. Wyróżnienie obszarów (dyskursów), w których człowiek jest naznaczany, etykietowany, „mówiony”; podanie przykładów sformułowań naznaczających(3 min):

  • szkoła, edukacja: np. jesteś dobrym uczniem

  • moralność, postępowanie: np. jesteś niegrzeczny

  • medycyna: np. jesteś chory, jesteś nienormalny, masz downa

  • uczniowie mogą podać kolejne

4. „Wielkie losowanie” (22 min):

  • uczniowie wybierają trzy, a jedno losują, hasła „etykiety” z czterech pudełek (1)szkoła; (2)moje koleżanki/moi koledzy;(3) dom; (4)telewizja/internet/itp.), a następnie występują przed pozostałymi uczniami w scence, która ma ukazać osobę spełniającą wszystkie hasła („etykiety”) - w scenki angażuje się nauczyciel według wskazań ucznia; następnie odkładają „etykietki” do odpowiednich pudełek, a następny uczeń znowu wybiera swój zestaw; po każdej prezentacji uczniowie zgadują, kto w społeczeństwie mógłby spełnić warunki danego

    zestawu (np. bity w domu kujon dla zestawu: dom – jestem ofiarą przemocy; szkoła – mam najlepsze oceny w klasie), albo po prostu opisują, jaki jest ten, którego dana osoba zagrała;

5. Przerwa na ciastka i sok (15 min).

6. Omówienie „wielkiego losowania”(5 min):

  • Czy łatwo było ukazać w jednej scence, jednej postaci wszystkie „etykietki”?

  • Z czego mogły wynikać problemy?

  • Kwestia arbitralności „etykietek”: niektóre z nich otrzymujemy mimo ich nieadekwatności; czy jesteśmy bezbronni wobec etykietowania?

  • Czy poddajemy się takiemu etykietowaniu? Jeśli tak: dlaczego? W jaki sposób to się dzieje?

  • Jak często sami etykietujemy? Dlaczego to robimy?

7. Droga od etykiety do maski (7 min):

  • uczniowie etykietują nauczyciela w kilku wybranych obszarach (wygląd, charakter, sposób ich traktowania, czy jest dobrym uczniem/studentem, zainteresowania, jaki jest w domu);

  • pytanie o przesłanki: co było motywem wydawania takich a nie innych sądów?

  • z jakich środków, reguł korzysta się przy tworzeniu etykiet? (np. podporządkowanie schematowi, stereotypowi; wyciąganie wniosków na podstawie cech powierzchownych)

  • Czy nie jest tak, że ludzie, gdy znają swoje „etykiety”, przyswajają sobie je i działają zgodnie z nimi, nawet są źródłem kolejnych, zgodnych z przyjętą?

  • Nauczyciel przywdziewa jedną z masek („surowy profesor”) i opisuje sytuację, w której mógłby otrzymać „etykietę” surowego nauczyciela i się do niej zastosować.

8. Maska (8 min):

  • nauczyciel przywdziewa papierową maskę (bez charakteru); pytanie: czy w masce widać mnie takiego samego jak przed chwilą bez niej? Czego nie widać w masce?

  • w jaki sposób zafałszowujemy siebie samego (kłamstwa, auto-idealizacja, auto-deprecjacja)?

  • Wyjaśnienie: maska, którą nauczyciel ma na sobie może symbolizować właśnie te sposoby zafałszowywania własnego obrazu, bo np. gdy kłamiemy, to część nas samych również zostaje zakryta;

  • co to znaczy być przejrzystym dla drugiego człowieka? Kwestia bycia autentycznym dla Drugiego i jej normatywny charakter (tzn. moralna powinność bycia autentycznym);

  • co to znaczy być osobą w kontekście tożsamości, autentyczności? Rola wierności samemu sobie;

  • Inne sposoby na dotarcie do głębi drugiego człowieka: dotyk, miłość, przyjaźń

9. Co skrywa owoc? (7 min)

  • nauczyciel pokazuje uczniom mandarynkę i pyta: jaką funkcję odgrywa skórka przy owocu?

  • Czy wewnętrzna głębia (miąższ) nie jest przypadkiem ściśle powiązana z maską (skórką)? Czy skórka jej nie chroni?

  • Wyjaśnienie: intymność, prawdziwe "ja" jest powiązane z maską, ona je chroni, ale też pozwala niekonfliktowo istnieć w społeczeństwie; gdy obiera się skórkę, dociera się do samego miąższu, ale do tego trzeba wysiłku i czasu – podobnie jest z człowiekiem: należy pozwolić mu na maskę, ale najpiękniej jest właśnie powoli odkrywać jego wnętrze (a nie jest to łatwe, bo wiąże się to z zaufaniem, wyrozumiałością i ciężką pracą);

  • co zawdzięczamy maskom? Kwestia bezpieczeństwa, skrywania prawdy bolesnej, taktu, kultury zachowania twarzy (własnej, cudzej).

10. Ćwiczenie kończące zajęcia (9 min): nauczyciel sięga po kartki z początku zajęć i pokazując je klasie, pyta, do kogo każda z nich należy; klasa zgaduje na podstawie doświadczeń zebranych na zajęciach i tym samym okazuje się, na ile jesteśmy w stanie dotrzeć do tego, z czym utożsamia się każdy z uczestników zajęć, w stosunkowo krótkim czasie (jednorazowych warsztatów).